Ταξίδι στις γλώσσες των πολιτισμών…

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΙΣ ΓΛΩΣΣΕΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ          

H γλώσσα, η πιο αυθαίρετη, αλλά συγχρόνως και η πιο λογική σύλληψη του ανθρώπινου νου, είναι ο καθρέφτης της κάθε εθνικής νοοτροπίας. Έχουμε σκεφτεί ποτέ, γιατί τα ισπανικά ρήματα της 1ης συζυγίας, όπως π.χ., το honrar (= τιμώ), έχουν στον ενικό αριθμό του ενεστώτα οριστικής τις εξής καταλήξεις;

honr-o

honr-as

honr-a

     Οι γλωσσολόγοι υποστηρίζουν ότι σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει συγγένεια με την κλασική ελληνική γλώσσα, στην οποία τα συνηρημένα ρήματα έχουν παρόμοιες καταλήξεις:

τιμ-άω / τιμ-ῶ

τιμ-ᾷς

τιμ-ᾷ

http://www.polyvore.com/antique_trader_final_sale_remington/thing?id=26899718

          Ας αναλογιστούμε, τώρα, τη δυσκολία που συναντά κάποιος όταν χρειάζεται να αναφερθεί στην Αμερικανική ήπειρο: πώς θα πρέπει να την αποκαλεί; Λατινική Αμερική, Ισπανόφωνη Αμερική ή Νότια Αμερική, όπως υπεραπλουστευμένα την ονομάζουν κάποιοι; Ας προσέξουμε σε αυτό το σημείο, γιατί διατρέχουμε τον κίνδυνο να αποκλείσουμε είτε τους Ολλανδούς της Καραϊβικής, είτε τους Αγγλοσάξονες των Ηνωμένων Πολιτειών της βόρειας Αμερικής, ή ακόμη και τους Πορτογάλους ή και πολλούς άλλους λαούς της κεντρικής Αμερικής. Τότε λοιπόν, τι πρέπει να γίνει;  Ίσως θα ήταν καλύτερα να ακούγαμε τους παλαιότερους κατόχους αυτής της γης, τους ιθαγενείς, οι οποίοι σοφά έδιναν ονομασίες από τη Φύση στην πατρίδα τους: “Tawantinsuyu” σημαίνει στη γλώσσα των Ίνκας «η Ενσωμάτωση σε Μορφή Νομικού Προσώπου των Τεσσάρων Περιοχών των Άνδεων, που σχηματίζουν ένα ενιαίο Ινκαϊκό Κράτος.»

http://genealogiaegusquiza.blogspot.gr/2010/12/poblaci%C3%B3n-americana-proviene-de-asia.html

          Ας ταξιδέψουμε, τώρα, ως την εποχή του Χριστόφορου Κολόμβου (Cristóbal Colón, αμφισβητούμενος ο τόπος γέννησης και το έτος: 1436 [56;] – Ισπανία, 1506), ο οποίος για να μπορέσει να συνεννοηθεί με το «Νέο» Κόσμο, είχε πάρει μαζί του 2 διερμηνείς που γνώριζαν την Εβραϊκή, τη Χαλδαϊκή και λίγο την Αραβική γλώσσα, αλλά… «τα χέρια τούς χρησίμευαν εκεί ως γλώσσα», όπως μας διηγούνται οι χρονικογράφοι εκείνης της εποχής: «Τι φοβερή έκπληξη! Οι νέοι αυτοί λαοί μιλούν ο καθένας τη δική του γλώσσα και δε συνεννοούνται μεταξύ τους, όπως συμβαίνει και ανάμεσα σε εμάς και στους Άραβες», έλεγαν οι Ισπανοί, κι ούτε καν μπορούσαν να φανταστούν ότι υπήρχαν συνολικά 2.800 γλώσσες σε εκείνην την ήπειρο.

http://www.piratskelode.wz.cz/model.html

          Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι η πιο συνηθισμένη έκφραση των Αργεντινών, η λέξη che (=τσε), που τη χρησιμοποιούν ως «ρε», είναι στην πραγματικότητα η κτητική αντωνυμία δικός, -ή, -ό μου στη γουαρανική. Όπως κάθε τι που γεννιέται από τη σύγκρουση δύο Κόσμων διαφορετικών -όχι μόνο από πολιτιστική άποψη, αλλά επίσης και από την άποψη του φυσικού περιβάλλοντος-, η διαδικασία ήταν περίπλοκη, ακριβώς επειδή η σύγκρουση εκείνη ήταν από τις πιο βίαιες της Ιστορίας. 

          Η αποκλειστική χρήση μίας μόνο ιθαγενούς γλώσσας, έχει κάνει τους γηγενείς, από τη μία πλευρά να διατηρούν την πολιτισμική τους ταυτότητα, κι από την άλλη, να περιθωριοποιούνται από την κοινωνική ανάπτυξη. Η μονόπλευρη γνώση της Ισπανικής ή Πορτογαλικής έχει οδηγήσει τις κοινότητες των ιθαγενών σε απάρνηση του πολιτισμικού τους πυρήνα. Η διγλωσσία είναι εν μέρει μία λύση, αλλά όχι η καλύτερη. Η υποτιθέμενη πανάκεια του υβριδισμού έχει αποδειχθεί ότι προκαλεί ανεπανόρθωτες βλάβες, οδηγώντας τους λαούς σε απώλεια της ρίζας τους.

https://www.youtube.com/watch?v=9cglQ0sJd60

          Ο μιγαδισμός ανάμεσα στη «φυλή του χαλκού» και στη «χλωμή φυλή», επέφερε γλωσσικό μιγαδισμό κι ένα καλειδοσκόπιο συνεννόησης. «Che esperanza poraité – Για την ελπίδα μου θα σου μιλήσω» τραγουδά ο Εμιλιάνο Ρε (Emiliano Re) στο γλωσσικό ιδίωμα γιο πορά (jo porá), τα “γουαρανοποιημένα ισπανο-πορτογαλικά” από την Παραγουάη.

          Από την άλλη πλευρά της ηπείρου, στην Κούβα, οι ύμνοι της σαν’τερία (santería) –των μαγικοθρησκευτικών τελετουργιών που αφιερώνονται στο πάνθεον των Ορίτσα (orisha), ψέλνονται στην τελετουργική γλώσσα λουκουμί (lucumí) των Γιορουμπά (èdè Yorùbá) της δυτικής Αφρικής, και μεταδίδονται προφορικά από γενιά σε γενιά, γεγονός που φέρνει ως συνέπεια τη λανθασμένη αφομοίωσή τους:

«Bara loyuro sokeboda
omoni Alawana komamakeña irawo e.»

«Σ’ εκλιπαρούμε,
κάνε να ‘ναι ο χρησμός καλός.»

http://santeriachurch.org/how-to-learn-santeria/

          Όχι πολύ μακριά, στο Πουέρτο Ρίκο (Puerto Rico), τα Ισπανικά δεν έχουν αφρικάνικο χρώμα, αλλά μεταμφιέζονται σε μπορίνκεν (borinquen), σε ισπανο-αγγλικά (espanglish) Καραϊβικής, και θυμίζουν σε εμάς, τους Έλληνες, τα «μπρούκλικα» της αμερικανικής ξενιτιάς:

          «Se había casado con un drunken bastard de billar, de esos que nacen con la caneca incrustada en la mano y encierran a la fat, ugly housewife en la casa con diez screaming kids entre los cellulitic muslos, mientras ellos hacen pretty-body y le aplanan la calle a cualquier shameless bitch.»

          «Είχε παντρευτεί μ’ έναν drunken bastard (μεθυσμένο μπάσταρδο) από τα μπιλιαρδάδικα, από ‘κείνους που γεννιούνται με το ποτήρι κολλημένο στο χέρι και κλείνουν τη fat, ugly housewife (χοντρή, άσχημη σύζυγο) στο σπίτι με δέκα screaming kids (φωνακλάδικα παιδιά) ανάμεσα στα cellulitic (με κυτταρίτιδα) μπούτια τους, ενώ εκείνοι κάνουν pretty-body (καμάκι) και ανοίγουν το δρόμο σε οποιαδήποτε shameless bitch (ξεδιάντροπη τσούλα).»
          (Ana Lydia Vega, Pollito chicken, Puerto Rico, 1977)

http://redeggdesigngroup.com/blog/2015/11/11/i-left-my-heart-in-puerto-rico

          Όσον αφορά τη γραφή των ινδιάνικων γλωσσών, είναι λανθασμένη η αντίληψη ότι δεν υπάρχει καμία. Ο καθηγητής Ανδρέας Λόμμελ (Andreas Lommel), του Παν/μίου του Μονάχου, μας λέει ότι εάν θέλουμε να κατανοήσουμε τις σύγχρονες, μη βιομηχανικές κοινωνίες, θα πρέπει να μελετήσουμε τον προϊστορικό άνθρωπο. Οι σπηλαιογραφίες και τα τατουάζ ήταν ανέκαθεν αφηγηματικές τέχνες. Τα γλυπτά σύμβολα σε πέτρα συναντώνται σε όλες τις γεωγραφικές συντεταγμένες της Αμερικανικής ηπείρου. Η ιδεογραφική αποτύπωση ήταν περισσότερο ανεπτυγμένη στον πολιτισμό των Μιστέκων (mixtecas) της Οαχάκα (Oaxaca) στο Μεξικό, και των Αζτέκων. Τα σύμβολα λειτουργούσαν ως εικονογράμματα που αναπαριστούσαν κατά προσέγγισιν την πραγματικότητα, ή ως ιδεογράμματα που τη συμβόλιζαν, ή ακόμη και ως φωνογράμματα που προέρχονταν από ακρωνύμια, δηλαδή χρησιμοποιούσαν τις αρχικές συλλαβές ορισμένων λέξεων ως φθογγικά σύμβολα: για να εκφράσουν, λοιπόν, το όνομα της πόλης Κοατλάν (Coatlán), στο Μεξικό, οι λαοί που μιλούσαν τη γλώσσα νάουατλ ζωγράφιζαν ένα φίδι, που στη γλώσσα τους λέγεται κόατλ (cóatl) και δύο δόντια με ούλα, που ονομάζονται τλαν-τλι (tlan-tli). Η ρίζα “τλαν” συμπίπτει με τον τοπικό προσδιορισμό «σε, στο». Έτσι, Κοατλάν, στη γλώσσα των Αζτέκων, σήμαινε: «Τόπος των Φιδιών».

https://www.emaze.com/@ALCLFCQC/THE-AZTECS

          Η Κατήχηση γινόταν από τους Καθολικούς κατακτητές με καμβάδες που είχαν ζωγραφισμένες εικόνες, ακατανόητες, όμως, για τους ιθαγενείς: το χρονικό επίρρημα «τώρα», συμβολιζόταν με ένα χέρι που χτυπούσε μία καμπάνα, σημαίνοντας την ώρα. Έτσι, η λέξη, ο λόγος, έπαψε να λειτουργεί ως υποστήριγμα της λογικής σκέψης.

          Σε πολλές κοινωνίες υπάρχουν μυστικές γλώσσες, δηλαδή γλωσσικά ιδιώματα που χρησιμοποιούσαν ορισμένες κοινωνικές τάξεις ή συντεχνίες, όπως οι Κ’όλλιας (qholla) –οι οι πρακτικοί γιατροί με τα βότανα από τα Βολιβιανά υψίπεδα των Άνδεων. Άλλο παράδειγμα μυστικής γλώσσας είναι το ιερό λεξιλόγιο νιε’ε ποράν (ñe’e porã) των Γουαρανί, στην Παραγουάη, για τη διάδοση των θρησκευτικών παραδόσεων, ή για να μην μπορούν τα πνεύματα που προστατεύουν τα ζώα να καταλάβουν ότι οι άντρες της φυλής πρόκειται να βγουν για κυνήγι.

          Αυτό θα μπορούσε να συγκριθεί με το ιαπωνικό φαινόμενο kei-go ( 敬語 ), σύμφωνα με το οποίο καλούμε με διαφορετικό τρόπο κάποιον ή κάτι, ανάλογα με την κοινωνικό-οικονομική του θέση, την ιεροσύνη, ή ακόμη και τη σπουδαιότητα ενός άψυχου αντικειμένου. Ας πάρουμε για παράδειγμα την προσωπική αντωνυμία «εγώ» -στα ιαπωνικά: 私 (wata[ku]shi) [στον τύπο ευγενείας], η οποία μπορεί και να ειπωθεί: 僕 (boku) σε αρσενική, μορφή, ή και: あたし (atashi) μεταξύ γυναικών, ενώ στον πληθυντικό αλλάζει σε: 私たち (wata[ku]shitachi), ή 俺 (oré), λέξη που συμπίπτει με την αντωνυμία «εμείς» στη γλώσσα των Γουαρανί της Παραγουάης, και αποτελεί ένδειξη (όχι απόδειξη) της κοινής μαλαιοπολυνησιακής προέλευσης αυτών των γλωσσών. Σε αυτό το σημείο αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι η γλώσσα γουαρανί διαθέτει -όπως και η ιαπωνική-δύο αντωνυμικούς τύπους για την έννοια «εμείς»: ñandé, ως περιεκτικό (inclusivo, αναφερόμενο σε όλους τους ανθρώπους) και oré ως exclusivo ή αποκλειστικό ή επιλεκτικό –που αναφέρεται, δηλαδή, μόνο στα μέλη της φυλής.

https://doyouknowjapan.com/castles/

          Στον προ-ινκαϊκό πολιτισμό των Αϋμάρα (Aymara) της Βολιβίας υπάρχει ένα ρήμα εντυπωσιακού μεγέθους, που προφέρεται: awatkipasipxañanakasataq, και σημαίνει: «να προσέχουμε για να διατηρούμε την ενότητά μας, δηλαδή να κρατάμε τις αξίες των προγόνων μας στην ιδιοσυγκρασία μας και να τις μεταδίδουμε στις νεότερες γενιές του πολιτισμού Αϋμαρά».

Σήμερα, πλέον, υπάρχουν δύο τάσεις ιθαγενοφιλίας:

1. η υπερεθνικιστική
2. η τουριστική εκμετάλλευση.

Η πρώτη υπαγορεύει μία αμιγή εθνική συνείδηση, ενώ η δεύτερη προσπαθεί να στηρίξει οικονομικά τις κοινότητες. Και οι δύο, πάντως, βασίζονται σε προσωπικότητες όπως ο φύλαρχος Γουαϋκάυπούρο (Guaykaypuro, 16ος αι. π.Κ.Π.) των Καράκας (caracas) –της φυλής που έδωσε το όνομά της στην πρωτεύουσα της Βενεζουέλας-, ο επαναστάτης Τούπαχ Αμάρου (José Gabriel Kunturkanki Tupaq Amaru II, 1742-1781) από το Περού, ή η κάτοχος του Νομπέλ Ειρήνης (1998) Ριγομπέρτα Μεντσού (Rigoberta Menchú) από τη Γουατεμάλα.

http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/specials/newsid_1399000/1399606.stm

          Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε ότι είναι μάταιο να εκφράζουμε ευχές για ένα «μέλλον εποικοδομητικό» και άλλες τέτοιες υποκρισίες, που συνήθως ακούγονται σε παρόμοιες περιστάσεις γλωσσών και πολιτισμών που χάνονται. ( Certificate ) Η μεγάλη αλήθεια είναι ότι ούτε και οι γλώσσες που έχουν υποστεί λιγότερη κακοποίηση από κατακτητές -όπως η ελληνική- δεν έχουν καταφέρει να διατηρήσουν τη σοφία τους. Και αυτό, λόγω της επιβολής ενός «προλεταριάτου των ημιμαθών», το οποίο συναντούμε καθημερινά στις οθόνες της τηλεόρασης που μας έχουν επιβάλλει για να κατορθώσουν τελικά το αντίθετο από αυτό που ανακοινώνουν στις διαφημίσεις: να εγκλωβιστούμε σε έναν κόσμο αγωνιώδη, τον οποίον ούτε καν μπορούμε να εκφράσουμε. Δυστυχώς, έχει εκπληρωθεί εκείνος ο μελαγχολικός στίχος των Ίνκας που λέει:

«Qanma kashanki llaki t’ika hina;
mana qhikiy sapiykikipis ratayta atinkichu.»

«Θλιμμένη είσαι τώρα, σαν λουλούδι μαραμένο,
που ούτε στις ίδιες σου τις ρίζες πια δεν μπορείς να στηριχτείς.»

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΤΑΜΠΟΥΡΑΚΗ:

http://iliastampourakis.weebly.com/taualphaxi943deltaiota-sigmatauiotasigmaf-gammalambda974sigmasigmaepsilonsigmaf.html

Για Ιδιαίτερα μαθήματα ξένων γλωσσών στον χώρο σας, επικοινωνήστε με τον Ηλία Ταμπουράκη & τη Maricela Jiménez Sancho, στα κιν.: 6951614346 & 6939777085